Medrese su bile srednje i više škole koje su građene u BiH od početka XV vijeka.
Objekat Medresa u Gradišci predstavlja jedan od ljepših primjera arhitekture pseudomaurskog izraza iz razdoblja prelaza XIX u XX vijek kako u Gradišci tako i u BiH.
To je samostalna građevina dimenzija 33,00 x 8,50 metara i pripada tipu medrese izduženog oblika. Medresa je prizemna građevina, s tim što je centralni dio objekta niži od dva dijela na njenim krajevima.
U krajnjim, bočnim dijelovima su bile smještene dershane, odnosno učionice, dok je centralni dio bio podijeljen na više manjih prostorija kvadratičnog oblika koje su služile za smještaj učenika.
Ko je izgradio medresu u Gradišci?
Za gradnju ove građevine vežu se dva imena i to imena dvije žene. Jedna je Derviš-hanuma Smailagić, a druga Aiša Džinić.
Derviš-hanuma Smailagić, poznatija kao hanumica, pripadala je jednoj od najuglednijih i najimućnijih gradiških porodica. Prema arhivu Medžlisa islamske zajednice Gradiška, i kazivanju stanovnika ovog grada, ona je izgradila medresu.
Ipak, prije nekoliko godina, ovi podaci su dovedeni u pitanje.
Naime, do 1992. godine na zgradi medrese su bila dva kamena tariha, natpisa, na kojima su bili, kako se pretpostavlja, podaci o Derviš-hanumi i podaci o prvom graditelju medrese. Ti natpisi su uništeni, ali je jedan natpis sačuvan na slici. Sa turskog jezika ga je preveo dr. Ćazim ef. Hadžimejlić i uradio transkripciju na latinično pismo. Iz ovog natpisa se da zaključiti da je medresa podignuta 1748. godine, a kao graditelj je navedena druga osoba, Aiša Džinić. Najvjerovatnije je riječ o supruzi pretposljednjeg gradiškog kapetana Ibrahim-bega Džinića.
Objekat služio u više svrha
U ovaj objekat koji je dugo namjenski služio za medresu, poslije je kratko bio smješten mekteb.
Objekat je bio u vlasništvu Islamske zajednice do 1973. godine, kada je oduzet. Od 1974. godine korišten je kao mjesna kancelarija, a jedno vrijeme su je koristile i zdravstvene ustanove.
Vraćanje vlasništva i rekonstrukcija
Na inicijativu Medžlisa islamske zajednice Gradiška, medresa je 2008. godine vraćena u vlasništvo i posjed Islamske zajednice.
Rekonstruisana medresa je svečano otvorena 2017. godine nakon obnove koja je koštala oko 600.000 maraka, a danas služi za smještaj Medžlisa Islamske zajednice u Gradišci i kulturno-edukativni centar gdje će Islamska zajednica organizovati seminare, predavanja, stručna usavršavanja.
Nacionalni spomenik
Medresa je 2003. godine proglašena nacionalnim spomenikom BiH.
O medresi u Gradišci pisali su mnogi zapaženiji istoričari, ali i putopisci, koji su prolazili kroz Gradišku.
Medresa se nalazi u centru Gradiške i prepoznatljiv je motiv grada.
Izvor: radiogradiska.com | D.Janković
