Najstarije jezgro Gradiške kao naseljenog mjesta, prema arheološkim istraživanjima, je prostor današnjeg parka i bolničkog kruga. Na tom području su bila sva jezgra naselja u svim istorijskim periodima.
Prilikom kopanja temelja za zgradu bolnice utvrđeni su arheološki slojevi: praistorijski, antički-rimski, rano-srednjovjekovni, te kasno-srednjovjekovni i turski.
O prvim tragovima života na području sadašnjeg grada koji datiraju iz praistorijskog perioda svjedoče brojna arheološka nalazišta i pronađeni predmeti.
Donja Dolina je najstarije i najpoznatije arheološko nalazište.
Servitium – Gradiška u doba Rimljana
Rimljani su ovo mjesto izabrali za jedno od svojih značajnih naselja i veoma značajno raskršće dvaju magistralnih rimskih cesta, cesta Salona-Servitium (Solun–Gradiška) i krak magistralne ceste Siscia–Servitium–Sirmium (Sisak–Gradiška–Sremska Mitrovica).
Ovo područje bilo je i središte savske rimske flote, a spominje se i od 2. do 7. vijeka nakon Hrista i to:
- u Ptolemejevoj Geografiji iz II. vijeka spominje se i na karti je upisano mjesto Serbinon ili Serbinum,
- u djelu Itinerarium Antonini iz II – III vijeka stoji Servitium,
- na karti zvanoj Tabula Peutingeriana iz IV vijeka stoji naziv Seruitio,
- u djelu Notitia dignitatum iz oko 400. g. piše Servitti,
- u dijelu Anonymi Ravennatis Cosmographia iz VII – VIII vijeka upisano je Serbitium.
Svi navedeni oblici, prema mišljenju naučnika, bez dvoumljena se odnose na današnju Gradišku.
Gradiški Brod
Gradiška se prvi put spominje 1295. godine i to pod nazivom Gradiški Brod, dakle kao mjesto gdje se brodi, tj. prelazi Sava. Osim tog oblika spominje se i Gradišce (Gradische), a 1330. godine i slobodna varoš Gradiška: Libera villa de Gradisca u starosrpskoj župi Vrbasu.
Prema službenoj nauci, zasnovanoj na podacima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, Srbi su na ovo područje stigli u 7. vijeku i to iz Polablja. I od tada, pa do 12. vijeka Srbi su pored raštrkanih naselja pravili okrugla zemljana gradišca. Na kružnom središnjem platou nalazilo se naselje, uglavnom drvene arhitekture, najčešće s kućama u kružnom nizu. Oko toga platoa nalazio se dublji jarak, a oko svega zemljani okrugli prsten – nasip. Preko 30 takvih gradišca do sada je otkriveno u Potkozarju.
Period turske vladavine
Gradiška je pala pod Turke, slažu se istoričari, negdje između 1535. i 1537. godine i ostala pod Turcima sve do 1878. godine, izuzevši tri kraća perioda kad je bila pod austrijskom vlasti.
Na prostoru dotadašnjeg Servitiuma izgrađena je tvrđava Berbir oko koje se širilo istoimeno naselje i nekoliko sela sa oko 230 kuća.
Ova tvrđava, kao i naselje, dosta puta je razarano, jer se nalazilo između dvije velike vojne sile, Austro-Ugarske i Turske i na tom području su se vodile velike bitke, sve do 1878. godine kada je Austro-Ugarska preuzela vlast.
Tvrđava Berbir je u potpunosti nestala nakon 1918. godine.
Austrougarski period
Godine 1878. Austro-Ugarska je smijenila tursku vlast na prostoru BiH, a ta smjena za posljedicu, osim smjene vlasti, imala je i to što je ovom području omogućeno da postane dio Evrope. Dolaskom Austrougara vojna uprava je zamjenjena građanskom 1882. godine, a Bosanska Gradiška je postala kotar i pripadala je banjalučkom okrugu.
Austro-Ugarska je vršila kolonizaciju svog stanovništva, jer je vlast imala za cilj da trajno zadrži ovaj prostor. Tako je 1879. godine doseljeno prvih 14 porodica iz sjeverozapadne Njemačke, većinom su to bili Česi, Poljaci, Italijani i Holanđani, koji su osnovali novo naselje Vindthorst.
Od 1879. do 1898. godine doseljenici su formirali šest novih naselja: Nova Topola, Vrbaška, Dubrave, Ćelinovac, Trošelji i Miljevačka Kozara. Ta naselja bila su najrazvijenija, jer su doseljenici sa sobom donijeli do tada nepoznata oruđa, mašine, kao i nove kulture.
Za vrijeme austrougarske vlasti mnogo se ulagalo u izgradnju, pa tako pojedine građevine iz tog perioda i danas krase naš grad. Neke od značajnijih su Gradska vijećnica i zgrada Crvenog krsta.
20. vijek
Tek 1911. godine ukinut je feudalni sistem i obaveze kmetova, a poslije Prvog svjetskog rata i stvaranja Kraljevine Jugoslavije 1918. godine opština Gradiška je nastavila postepen razvoj slijedeći započete promjene iz vremena Austro-Ugarske.
Grad je bio centralno naselje koje je stanovništvu pružalo administrativne, trgovačke, zanatske i zdravstvene usluge.
Tokom Drugog svjetskog rata, došlo je do velikih pustošenja u materijalnom i demografskom pogledu, gdje je posebno stradao potkozarski kraj opštine.
Po završetku Drugog svjetskog rata, nastupa vrijeme obnove zemlje i Gradiška doživljava ekonomsku i društvenu transformaciju. Organizivane su tri zadruge, stolarska, krojačka i obućarska koje vremenom prerastaju u velike fabrike i preduzeća.
Gradiška postaje jedna urbana sredina, jer u tom periodu dolazi i do formiranja novih ulica i naselja, i razvija se niz objekata stambenog, prosvjetnog, trgovačkog, saobraćajnog karaktera.
Do 1993. godine zvaničan naziv opštine bio je Bosanska Gradiška, a potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma, nakon građanskog rata, pod nazivom Gradiška ostaje u sastavu Republike Srpske.
Naselja
Gradiška ima dugu tradiciju bavljena šumarstvom i poljoprivredom. Tome svjedoči i činjenica da su austrougarske vlasti izgradile prugu Gradiška-Gornji Podgradci kojom se eksploatisala šuma sa Kozare.
O bogatstvu ovog kraja šumama, u prošlosti govore i današnji nazivi brojnih sela i naselja: Liskovac, Dubrave, Topola, Lipovača, Kruškik, Brezik, Bukovac i sl, dok drugi nazivi govore o čestim poplavama Save i njenih pritoka: Dolina, Čatrnja, Greda.
Nekadašnjim stanovnicima su šume služile za lov, a drvo im je bilo potrebno za gradnju građevina i utvrđenja, kao i čamaca.
Gradiška danas
Gradiška danas ima 69 naselja, organizovanih u 56 mjesnih zajednica, a najveća seoska naselja su Nova Topola, Gornji Podgradci, Orahova i Turjak.
Status grada Gradiška je zvanično dobila 05.04.2019. godine.
Gradiskalive.com
